ओवा हा घरगुती उपायांसाठी अतिशय प्रभावी असून पचन सुधारण्यापासून ते संधिवातापर्यंत अनेक आजारांवर उपयुक्त आहे. त्यामुळे दररोजच्या आहारात ओव्याचा समतोल प्रमाणात वापर आरोग्यास फायदेशीर ठरतो.ओवा हा पुष्कळ औषधी गुण असणारा पदार्थ आहे. आज आपण ओव्याचे (Ajwain) औषधी गुणधर्म जाणून घेऊयात.

ओव्याचे (Ajwain) औषधी गुणधर्म! 

आपल्याकडे अनेक तऱ्हेचे मसाले आपण स्वयंपाकामध्ये वापरतो. त्याच मसाल्याच्या पदार्थांमध्ये ओव्याचा ही समावेश आहे. ओव्याचा वापर स्वयंपाकाबरोबर, अनेक आयुर्वेदीक उपचार पद्धतींमध्ये ही केला गेला आहे. लहान, मोठे आणि वयस्क, सर्वांनाच याच्या पासून लाभ मिळतो. विशेषकरून लहान मुलांच्या तब्येतीच्या तक्रारींवर ओवा विशेष गुणकारी आहे.

ओव्यामध्ये असलेले थायमॉल लहान मुलांच्या सर्दी आणि खोकल्यावर अतिशय गुणकारी आहे. ओव्यामध्ये असलेले थायमॉल हे तत्व पचनक्रिया सुधारणारे आहे. या शिवाय ही ओव्याचे बरेच फायदे आहेत. घरातील लहान मूल सर्दी किंवा खोकल्याने आजारी असता, दोन मोठे चमचे ओवा तव्यावर कोरडाच भाजून घ्यावा. हा भाजेलेला ओवा एका स्वच्छ, मऊ कपड्यात बांधून त्या पुरचुंडीने मुलाची पाठ व छाती शेकून काढावी. या मुळे जर सर्दीने नाक बंद झाले असेल, तर ते ही मोकळे होऊन आराम मिळतो.

आयुर्वेदानुसार ओव्याचे (Ajwain)) गुणधर्म: 

* रस (चव): तिखट (कडसर)

* गुण (स्वभाव): उष्ण, हलका

* विपाक: तिखट

* दोषांवर परिणाम: वात आणि कफ दोष कमी करतो

* शरीरातील ऊर्जेवर प्रभाव: पचन सुधारतो, श्वसनमार्ग स्वच्छ करतो, वेदना कमी करतो

ओवा हा आयुर्वेदात एक उत्तम औषधी मसाला मानला जातो. तो पचनसंस्था सुधारण्यासाठी, सर्दी-खोकला कमी करण्यासाठी आणि संधिवाताच्या वेदना शांत करण्यासाठी उपयोगी आहे.  

* पचनासाठी फायदेशीर: अपचन, गॅस आणि ॲसिडिटी प्रभावी  

* पचनसंस्था सुधारून भूक वाढवतो  

*  सर्दी-खोकला आणि दमा यावर उत्तम आणि प्रभावी औषध म्हणून उपाय

* गरम पाण्यासोबत ओव्याचा काढा घेतल्यास कफ कमी होतो  

* छातीतील कफ सैल करण्यास मदत करतो  

* वजन कमी करण्यासाठी उपयोगी आहे

* मेटाबॉलिझम वाढवतो  

* चरबी कमी करून शरीर हलके ठेवतो  

* सांधेदुखी आणि स्नायूंच्या वेदनांसाठी फायदेशीर आहे

* ओव्याच्या तेलाने मालिश केल्याने वेदना कमी होतात  

* वातदोष कमी करण्यास मदत होते.

* मासिक पाळीच्या त्रासावर प्रभावी आहे

* पोटदुखी आणि अनियमित मासिक पाळीमध्ये आराम देते  

* उष्ण गुणधर्मामुळे रक्तप्रवाह सुधारतो  

ओव्याचा वापर कसा करावा: 

पोटातील गॅससाठी: ओवा आणि काळे मीठ कोमट पाण्यासोबत घ्यावे, याने पोटातील गॅस समस्या दूर होते.

* सर्दीसाठी: गरम पाण्यात ओवा टाकून त्याची वाफ घ्यावी,याने सर्दी आणि कफ कमी होतो.

* सांधेदुखीसाठी: ओव्याच्या तेलाने मालिश केल्याने वेदना कमी होऊन हाडांमध्ये बळकटपणा येतो. 

सर्दी झाली असता ओव्याच्या तेलाने लहान मुलांची मालिश केली असता, सर्दीपासून आराम मिळण्यास मदत होते. ओव्याचे तेल बनविण्यासाठी एक मोठा चमचा तिळाच्या तेलामध्ये, एक मोठा चमचा ओवा घालून हे तेल गरम करून घ्यावे. तेल थोडे थंड झाल्यानंतर या तेलाने मुलाच्या छातीवर व पाठीवर मालिश करावी.

ओव्याचा काढा करून तो घेतल्याने सर्दी खोकला तर बरा होतोच, शिवाय पचनक्रिया ही सुधारते. हा काढा बनविण्याकरिता पाव कप गूळ, अर्धा कप पाणी, एक लहान चमचा ओवा, अर्धा लहान चमचा हळद, एक लवंग आणि पाच काळी मिरी एका भांड्यामध्ये एकत्र करून दहा मिनिटे उकळून घ्यावे. हा काढा गाळून घ्यावा आणि आवश्यकतेनुसार मुलाला एक–एक चमचा पाजावा.

नवजात अर्भकाला स्तनपान कराविणाऱ्या मातेने ओव्याचे सेवन केल्यास तान्ह्या बाळाला गॅसेस सारख्या विकारांचा त्रास उद्भवत नाही. त्यामुळे प्रसूतीनंतर बाळंत स्त्रीला ओवा घालून उकळविलेले पाणी प्यायला देण्याची पद्धत फार पूर्वीपासून चालत आली आहे. काही लहान मुलाना माती खायची सवय असते. रोज रात्री ओव्याचे चूर्ण दिल्यास ही सवय सुटण्यास मदत होते.

आता आपण ओव्याचा आयुर्वेदाच्या दृष्टीने कसा उपयोग करू शकतो हे पाहुयात.

ओव्याचे (Ajwain) आयुर्वेदिक फायदे

ओवा हा आयुर्वेदात **"दीपन" (भूक वाढवणारा) आणि "पाचन" (अन्न पचवणारा) गुणधर्म असलेला मसाला** मानला जातो. त्याचे उष्ण गुणधर्म आणि औषधी तत्त्वे विविध प्रकारच्या आजारांवर उपयुक्त ठरतात.  

* पचन सुधारते आणि गॅस कमी करतो

* अपचन, गॅस, अॅसिडिटीसाठी प्रभावी  

* पचनसंस्था मजबूत करून भूक वाढवतो  

* अन्न न पचणे आणि पोटफुगीसाठी फायदेशीर  

* १ चमचा ओवा कोमट पाण्यासोबत किंवा गुळासोबत    खाल्ल्यास गॅस आणि अपचन दूर होते.

* सर्दी-खोकला आणि श्वसनाच्या तक्रारींवर फायदेशीर**  

* कफ आणि सर्दी कमी करतो  

* नाक आणि छातीतील कफ सैल करून दम्यास मदत करतो  

* घशाच्या जळजळीसाठी प्रभावी  

* ओव्याच्या बियांचा काढा किंवा वाफ घेतल्यास सर्दी आणि खोकला कमी होतो.**  

वजन कमी करण्यास मदत: 

* चरबी कमी करून शरीर हलके ठेवतो  

* शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकतो  

* मेटाबॉलिझम वाढवतो  

* ओव्याचे पाणी रोज सकाळी उपाशी पोटी घेतल्यास वजन कमी होण्यास मदत होते.

*मासिक पाळीच्या समस्यांवर उपयोगी आहे

* अनियमित मासिक पाळी नियंत्रित करते  

*पोटदुखी आणि कफ कमी करण्यासाठी फायदेशीर  

* रक्तप्रवाह सुधारतो  

* १ चमचा ओवा कोमट पाण्यात टाकून प्यायल्यास मासिक पाळीच्या वेदना कमी होतात.

सांधेदुखी आणि संधिवातावर उपयोगी: 

* सांधेदुखी आणि स्नायूंच्या वेदनांवर प्रभावी  

* वातदोष कमी करण्यास मदत करतो  

* सूज आणि जळजळ कमी करतो  

* ओव्याच्या तेलाने सांध्यांची मालिश केल्यास वेदना कमी होतात.

त्वचेसाठी फायदेशीर: 

* त्वचेशी संबंधित बुरशीजन्य संसर्ग दूर करतो  

* कोरडेपणा आणि खाज कमी करतो  

* मुरुमांवर प्रभावी  

*ओव्याचे पाणी किंवा लेप लावल्यास त्वचेसंबंधी समस्या दूर होतात.

दातदुखी आणि तोंडाच्या आरोग्यासाठी: 

* दातदुखी कमी करतो  

* तोंडातील दुर्गंधी आणि जंतुसंसर्ग दूर करतो  

* हिरड्यांचे आरोग्य सुधारतो  

* ओव्याचे पाणी गुळण्या करण्यासाठी वापरल्यास दात आणि हिरड्यांचे आरोग्य सुधारते.

जास्त ओवा खाण्याचे दुष्परिणाम (Side Effects of Ajwain): 

ओवा हा औषधी गुणधर्मांनी परिपूर्ण असला तरी त्याचा अती प्रमाणात वापर केल्यास काही दुष्परिणाम होऊ शकतात. जसे की ॲसिडिटी आणि पोटदुखी: ओवा पचन सुधारतो, पण जास्त प्रमाणात घेतल्यास ॲसिडिटी आणि पोटदुखी होऊ शकते.  

दररोज ओवा खाण्याचे योग्य प्रमाण

* प्रौढांसाठी: १/२ ते १ चमचा (२-५ ग्रॅम) दिवसातून १-२ वेळा

* लहान मुलांसाठी: १/४ चमचा (१-२ ग्रॅम) दिवसातून १ वेळा

* गर्भवती महिलांसाठी: डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच मर्यादित प्रमाणात

* ओव्याचे सेवन अती प्रमाणात केल्यास ॲसिडिटी जळजळ किंवा पोटदुखी होऊ शकते.

* पोटातील आम्ल वाढल्याने जळजळ आणि अल्सरचा त्रास वाढू शकतो. म्हणून ओवा गरम पाण्यासोबत किंवा मधासोबत मर्यादित प्रमाणात घेतला पाहिजे.

* रक्तदाब कमी होण्याचा धोका: ओवा रक्त पातळ करण्याचे काम करतो, त्यामुळे जास्त प्रमाणात घेतल्यास रक्तदाब खूप कमी होऊ शकतो त्यामुळे लो ब्लड प्रेशर असलेल्या लोकांनी याचा अतिरेक टाळावा.

* गर्भवती महिलांसाठी धोका: ओवा उष्ण असल्यामुळे गर्भधारणेदरम्यान जास्त प्रमाणात सेवन केल्यास गर्भपाताचा धोका असतो. गर्भाशयाला संकोच येऊन वेदना वाढू शकतात. त्यामुळे गर्भवती महिलांनी डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच ओवा घ्यावा.  

* त्वचेवर रियाक्शन किंवा ऍलर्जी: संवेदनशील त्वचा असलेल्या लोकांना ओव्याचा तेल किंवा लेप लावल्यास जळजळ, खाज आणि रिअँक्शन होऊ शकते. काही लोकांना ओव्यामुळे अलर्जिक रीअँक्शन होण्याचा धोका असतो.

लघवी करताना जळजळ होऊ शकते: जास्त प्रमाणात ओवा घेतल्याने लघवी करताना जळजळ किंवा जास्त लघवीची इच्छा होऊ शकते. उष्णतेचा परिणाम शरीरावर जाणवतो. त्यामुळे पुरेसे पाणी प्यावे आणि ओव्याचे प्रमाण नियंत्रित ठेवावे.  

* दररोज १/२ चमचा ओवा घेणे सुरक्षित असते, पण अती सेवन टाळावे.

* कुठल्याही आजारासाठी ओवा घेताना डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

टीप: जर तुम्हाला कोणतीही आरोग्य समस्या असेल, तर आयुर्वेदिक उपायांसोबत डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.

निष्कर्ष: ओवा हा आयुर्वेदात एक उत्तम औषधी मसाला मानला जातो. तो पचनसंस्था सुधारण्यासाठी, सर्दी-खोकला कमी करण्यासाठी आणि संधिवाताच्या वेदना शांत करण्यासाठी उपयोगी आहे. त्याचबरोबर ओव्यांचा समतोल वापर करने हे खूप महत्त्वाचे आहे.